Μνημείο του 16ου αιώνα καταρρέει

Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης μας, το τζαμί του Ρετζέπ Πασά, κινδυνεύει να καταστραφεί

Erik Bruns

Ιστορικός, Πρόεδρος της Rhodes International Culture & Heritage Society (RICHeS)
RICHeS facebook profile

Παλαιότερο άρθρο γιατο RICHeS

Τα ξημερώματα της Τρίτης, 20 Δεκεμβρίου 2011, τμήμα του προστώου του τζαμιού του Ρετζέπ Πασά, που βρίσκεται στην πλατεία Δωρίεως στην Παλιά Πόλη, κατέρρευσε. Μετά από μια δυνατή βροχή η μαστοριά και η δεξιοτεχνία σχεδόν 400 χρόνων χάθηκε μέσα σ’ ένα σύννεφο σκόνης. Πρόκειται για θλιβερή κατάληξη μιας διαρκούς φθοράς ενός μοναδικού κτιρίου μεγάλης ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας. Το τζαμί
είναι το σημαντικότερο οθωμανικό κτίριο στη Ρόδο και γενικά ένα από τα σημαντικότερα της πόλης μας. Δεν του άξιζε τέτοια τύχη.

Η κατάρρευση όμως δεν ήταν έκπληξη. Το προστώο ήταν ρημαγμένο για αρκετά χρόνια και στηριζόταν με προσωρινές σκαλωσιές. Αλλά ως γνωστό οι προσωρινές λύσεις αρκούν μόνο για λίγο και όχι για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τελικά, το τίμημα για την έλλειψη συντήρησης και αποκατάστασης του για τουλάχιστον σαράντα χρόνια πληρώθηκε ακριβά και αυτό είναι ιδιαίτερα λυπηρό.

Ακόμα κι όταν το προστώο ήταν ανέπαφο, το τζαμί έχρηζε άμεσης φροντίδας. Λόγω της παραμέλησης, του χρόνου και του βανδαλισμού το κτίριο έμοιαζε με ερείπιο. Ο μισός μιναρές του κατεστραμμένος, η οροφή του απογυμνωμένη από τη μολύβδινη επένδυση της, τα παράθυρα του χωρίς τζάμια, γκράφιτι στους τοίχους του, αγριόχορτα και σκουπίδια παντού. Τα σχέδια για την επισκευή και αποκατάσταση του παρέμειναν σχέδια εξαιτίας της έλλειψης χρημάτων όπως αρμοδίως ειπώθηκε. Μπορεί να είναι αλήθεια αλλά παραμένει άξιο απορίας που τόσα χρόνια δεν βρέθηκαν χρήματα πουθενά για ένα τόσο σημαντικό κτίριο. Για άλλα κτίρια σχετικά μικρότερης αξίας βρέθηκαν χρήματα και επισκευάστηκαν. Γιατί λοιπόν δεν βρέθηκαν και για αυτό το κτίριο που κοσμεί την πόλη μας; Γιατί τόση αδιαφορία, από όλους μας, για την παρακμή και φθορά αυτού του αξιόλογου κτιρίου;

Η πολιτιστική κληρονομιά μας είναι ο πλούτος μας

Φυσικά κι άλλα κτίρια και μνημεία χρειάζονται χρήματα και αυτά ποτέ δεν είναι αρκετά για μια πόλη παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς όπως η δική μας. Ίσως, για κάποιους το τζαμί να συμβολίζει τα 400 χρόνια της Τουρκοκρατίας και εξαιτίας αυτού να αισθάνονται λιγότερη συμπάθεια και ευαισθησία. Πρέπει όμως να αντιληφθούμε ότι αυτή ακριβώς η μοναδική και ποικίλη πολιτιστική κληρονομιά μας είναι που κάνει την πόλη μας τόσο ξεχωριστή. Η πολιτιστική κληρονομιά μας είναι ο πλούτος μας και ανήκει σ’ όλους μας και όχι μόνο σε κάποια θρησκευτική ή εθνική ομάδα. Και κυρίως: η τέχνη είναι τέχνη.

Ρετζέπ Πασάς – Μπέης της Ρόδου

Το τζαμί του Ρετζέπ Πασά έχει θαυμάσια αρχιτεκτονική αν και βέβαια είναι δύσκολο να το διακρίνεις στην παρούσα κατάσταση του. Το τζαμί είναι σχετικά άγνωστο, κρυμμένο στην ήσυχη πλατεία του. Λίγοι το ξέρουν και ακόμα πιο λίγοι ξέρουν τη σημασία του. Χτίστηκε το 1588, σχεδόν 60 χρόνια από την οθωμανική κατάκτηση της Ρόδου, από τον μπέη Ρετζέπ Πασά. Αυτός ήταν ένας από τους σημαντικότερους διοικητές της Ρόδου και διοίκησε σε μια μακρά περίοδο ανάπτυξης και προόδου. Ο Ρετζέπ Πασάς ήταν Βόσνιος αλλά αγάπησε τόσο πολύ τη Ρόδο ώστε αποφάσισε να ταφεί εδώ μετά από μια επιτυχή καριέρα στην οθωμανική διοίκηση. Απέκτησε το αξίωμα του Μεγάλου Βεζίρη, δεύτερος σε ιεραρχία μετά το Σουλτάνο.

Ο Οθωμανός Μιχαήλ Άγγελος

Το υπέροχο τζαμί που έχτισε ο Ρετζέπ Πασάς δεν συμβολίζει μόνο τον προσωπικό πλούτο, επιτυχία και εξουσία του αλλά και τη χρυσή εποχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας που εκείνη την εποχή βρισκόταν στο απόγειο της. Δεν ήταν ένα απλό επαρχιακό κτίριο αλλά ένα φιλόδοξο κτίριο που χτίστηκε σύμφωνα με το αυτοκρατορικό στυλ του αρχιτέκτονα Mimar Sinan που συχνά αποκαλείται «Ο Οθωμανός Μιχαήλ Άγγελος». Ο Sinan ήταν χριστιανός, ελληνικής ή αρμένικης καταγωγής, αλλά ανατράφηκε ως Οθωμανός στο σώμα των γενιτσάρων. Αργότερα έγινε μηχανικός και αρχιτέκτονας σχεδιάζοντας μνημεία όπως το Suleymaniye τζαμί, ίσως το μεγαλύτερο τζαμί της Κωνσταντινούπολης, και το Selimiye τζαμί στην Ανδριανούπολη το οποίο θεωρείται ως το αριστούργημα του. Γενικά ο Sinan αναφέρεται ως ο σπουδαιότερος αρχιτέκτονας της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Το μπλε τζαμί

Δεν είναι βέβαιο αν το τζαμί του Ρετζέπ Πασά σχεδιάστηκε από τον ίδιο τον Sinan ή από κάποιον μαθητή του. Σημασία όμως έχει ότι φέρει όλα τα κύρια χαρακτηριστικά του καλαίσθητου στυλ του Sinan και ανήκει στη «σχολή» του. Χαρακτηριστικά της περιόδου και του στυλ του Sinan είναι η χρήση χρωματιστών πλακιδίων στο εσωτερικό, τα ονομαστά Iznik (Νίκαια) πλακάκια με απεικονίσεις φυτών και γεωμετρικά σχέδια. Τέτοια πλακάκια χρησιμοποιήθηκαν και στο τζαμί του Ρετζέπ Πασά δίνοντας στο εσωτερικό του μια απαλή μπλε ατμόσφαιρα και δίνοντας του το όνομα «το μπλε τζαμί». Δυστυχώς όμως τα μπλε πλακάκια έχουν εξαφανιστεί.

Ακριβώς πίσω από το τζαμί υπάρχει ένα μικρό μαυσωλείο που κι αυτό είναι εγκαταλελειμμένο και ξεχασμένο. Εκεί έχει ταφεί ο Ρετζέπ Πασάς και δύο μέλη της οικογένειας του. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι προσφέροντας στην πόλη ένα τόσο λαμπρό μνημείο ο μπέης ήλπιζε να ευχαριστήσει τον Αλλάχ και να μείνει στη μνήμη των επόμενων γενεών. Τα πράγματα όμως ήρθαν διαφορετικά. Οι αυτοκρατορίες δεν κρατούν για πάντα και η τουρκική κατάκτηση της Ρόδου έληξε. Αρκετοί έφυγαν ενώ τζαμιά που αρχικά ήταν εκκλησίες ξαναέγιναν εκκλησίες. Τα μεγάλα τζαμιά, όπως του Ρετζέπ Πασά, διατήρησε την αρχική του χρήση αλλά εν συνεχεία εγκαταλείφθηκε.

Έκκληση για δράση

Η προστασία κτιρίων όπως το τζαμί του Ρετζέπ Πασά επαφίεται σ’ εμάς. Και με αυτό δεν εννοούμε μόνο την κυβέρνηση ή τις αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες αλλά όλους εμάς ως κοινωνία. Αυτή είναι η υποχρέωση μας. Δεν πρέπει να νοιαζόμαστε και να φροντίζουμε μόνο μνημεία που χτίστηκαν από αυτούς που αισθανόμαστε εθνικά, θρησκευτικά ή πολιτιστικά πιο κοντά μας αλλά πρέπει να αγκαλιάσουμε την πολιτιστική κληρονομιά ως κάτι κοινό για όλους μας. Το τζαμί αποτελεί μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς μας όπως και τα μνημεία άλλων περιόδων στη μακρά ιστορία του νησιού μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι η πολιτιστική κληρονομιά μας είναι ο πλούτος μας, μας ξεχωρίζει από τις άλλες πόλεις και μας φέρνει εισόδημα.

Για να συνοψίσουμε: Το τζαμί του Ρετζέπ Πασά αν και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης μας βρίσκεται στη χειρότερη κατάσταση. Το κτίριο πρέπει να σωθεί και να επισκευαστεί ώστε τόσο εμείς όσο και οι επόμενες γενεές να απολαύσουν την αισθητική του ως μνημείο της πλούσιας ιστορίας της Ρόδου. Τώρα είναι ώρα για δράση ώστε να αποτρέψουμε την περαιτέρω κατάρρευση και καταστροφή του. Ακόμα και σε περίοδο οικονομικής κρίσης είναι αναγκαίο να βρεθούν τα χρήματα για την επισκευή και αποκατάσταση του. Δεν επιτρέπεται να αφήσουμε ένα κτίριο τέτοιας αξίας να καταστραφεί. Δεν θα επιτρέπαμε ποτέ να συμβεί κάτι αντίστοιχο σε κάποια εκκλησία του Μιχαήλ Άγγελου και δεν θα το επιτρέψουμε να συμβεί σε τζαμί του Sinan.